Greek Weird Wave - Το Παρόν και το Μέλλον (;) του Ελληνικού Κινηματογράφου

Πολλοί θεωρούν πως ο Κυνόδοντας αποτέλεσε
το άτυπο ξεκίνημα του συγκεκριμένου ρεύματος 

Εν μέσω τρομακτικών συνθηκών στη χώρα μας, ο ελληνικός κινηματογράφος δεν το βάζει κάτω, αλλά μας εκπροσωπεί επάξια στο εξωτερικό. Τώρα πια, πέρα από την Ακρόπολη και το συρτάκι, το ντόπιο σινεμά αποτελεί το σπουδαιότερο εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν. Αυτό βέβαια, δε σημαίνει ότι αυτή η μανία θα έχει μονάχα θετικά αποτελέσματα - τόσο για τον εγχώριο κινηματογράφο αυτόν καθ' αυτόν, όσο και για την αντιμετώπισή του από τη διεθνή κοινότητα.

Πρώτ' απ' όλα, θα ήθελα να αποδώσω τα εύσημα στον εφευρέτη του όρου "Greek Weird Wave", Steve Rose, κριτικό κινηματογράφου, ο οποίος αρθρογραφεί για την εφημερίδα The Guardian. Είμαι της άποψης ότι σοφά εμπεριέχει τόσο την καταγωγή του κύματος αυτού (GWW εφεξής), όσο και τη λέξη που περικλείει τα κοινά χαρακτηριστικά των διαφόρων ταινιών: γκροτέσκα ατμόσφαιρα, αποξενωμένοι πρωταγωνιστές, περίεργοι διάλογοι.*

Όπως όλοι ξέρουμε (ή τουλάχιστον φανταζόμαστε) η κινηματογραφική βιομηχανία της Ελλάδας αντιμετωπίζει πληθώρα προβλημάτων. Οι υποδομές είναι ανύπαρκτες, όπως και η όποια εκπαίδευση. Με λίγα λόγια, απουσιάζει οποιαδήποτε ενθάρρυνση προς τα νέα ταλέντα. Ενδεικτική είναι άλλωστε και η πενιχρή χρηματοδότηση από την Πολιτεία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ταινίας Attenberg. Η παραγωγή της ταινίας κόστισε 700.000 €, από τα οποία υποτίθεται ότι τα 250.000 θα προέρχονταν από το δημόσιο κορβανά. Παρόλα αυτά, εστάλησαν μόνο τα 150.000. Βέβαια, εδώ θα ρωτούσε κάποιος (και με το δίκιο του): εδώ δεν έχουμε να φάμε, λεφτά για ταινίες θα δίνουμε; Όντως, οι εποχές είναι δύσκολες, αλλά η κρατική υποχρηματοδότηση αποτελεί σοβαρό ζήτημα από την περίοδο των παχέων αγελάδων. Να σημειώσουμε ότι 150.000 € αντιστοιχούν στα εισιτήρια και τα έξοδα πενήντα βουλευτών στη Διεθνή Έκθεση της Θεσσαλονίκης...

Το πολυβραβευμένο Attenberg (2010) αποτελεί μια από
τις πιο αμφιλεγόμενες ταινίες του Greek Weird Wave

Ποια είναι όμως τα βασικά χαρακτηριστικά του «Ελληνικού Αλλόκοτου Κύματος»; Ίσως το πρώτο που προσέχει ο θεατής είναι η φωτογραφία (cinematography για τους αγγλομαθείς). Είναι στοιχειωμένη και ξεθωριασμένη, όπως την έχουν αποκαλέσει οι ξένοι κριτικοί, κάτι το οποίο δίνει ένα αίσθημα θλίψης και παρακμής στις ταινίες, αλλά και μια περίεργη οσμή ρετρό. Οι ιστορίες των περισσότερων ταινιών είναι μάλλον τολμηρές και ενοχλητικές (με εμμονή στη βία και τις ενδοοικογενειακές δυσλειτουργίες), ενώ οι ερμηνείες είναι κάθε άλλο παρά δραματοποιημένες. Πέρα από αυτά τα τεχνικά χαρακτηριστικά, πιθανώς δεν υπάρχουν πολλά άλλα κοινά. Δεν υπάρχει κοινή φιλοσοφία, κάτι που είναι καλό νομίζω. Το κοινό είναι ότι δεν έχουμε λεφτά, άρα αναγκαζόμαστε να φτιάχνουμε τις δικές μας, πολύ φθηνές, πολύ μικρές ταινίες, όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Γιώργος Λάνθιμος.

And the winner is... Miss Violence!

Ένα αναπόφευκτο ερώτημα είναι το κατά πόσο συνδέεται η θλιβερή κατάσταση της χώρας μας με το GWW, ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει τόσο ξένους, όσο και Έλληνες κριτικούς. Είναι βεβαίως αποδεκτό ότι σε καιρούς κοινωνικού αναβρασμού, η τέχνη ανθίζει ως ένα επίπεδο. Στην περίπτωση αυτή, όμως, το ζήτημα είναι αν υπάρχει κάποιο λανθάνον σχόλιο των δημιουργών σχετικά με την κρίση στην Ελλάδα. Ο κριτικός Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος θεωρεί πως το ρεύμα αυτό αποτελεί την απάντηση μια γενιάς κινηματογραφιστών μέσα στην καταπίεση και το φόβο. Παράλληλα, πιστεύει ότι η αρνητική εικόνα της χώρας τα τελευταία χρόνια ταιριάζει απολύτως με το νέο κύμα ρεύμα του ελληνικού σινεμά, τουλάχιστον όπως το βλέπουν στο εξωτερικό. Σε δηλώσεις του στο Reuters,  ο Αλέξανδρος Αβρανάς, σκηνοθέτης του πολυβραβευμένου Miss Violence, είπε πως «αποφασίσαμε να μην έχουμε ως θέμα μας την οικονομική κρίση, αλλά περισσότερο την κρίση στις αξίες μας ως κοινωνία».

Ο πρώην διευθυντής της εφημερίδας του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης «Πρώτο Πλάνο» Σωτήρης Ζήκος δίνει τη δική του ερμηνεία: «Στην εποχή μας, για να εγκριθεί και να συμμετάσχει μια ταινία σε διεθνή φεστιβάλ πρέπει να έχει δυνατό θέμα, στόρι με σύγχρονη δυναμική. Η τεχνική αρτιότητα και ποιότητα αλλά και το στυλιζάρισμα είναι εύκολο να επιτευχθούν πια με την ψηφιοποίηση της τεχνολογίας, όσον αφορά τη δημιουργία εικόνων. Εξάλλου, η διαφήμιση έχει κατακτήσει αυτό το επίπεδο προ πολλού και έχει επιβάλει παγκοσμίως την αισθητική της. Ταινίες, λοιπόν, όπως ο Κυνόδοντας του Γιώργου Λάνθιμου και το Attenberg της Αθηνάς Τσαγγάρη θεωρήθηκαν ότι είχαν θέμα με δυναμική πέρα από την πρόκληση, εξ ου και η τελευταία πήρε και βραβείο σεναρίου, παρόλο που δεν μπορούμε να ορίσουμε με σιγουριά το θέμα της. [...] Υπήρξαν ξένοι που είδαν στην ταινία, μεταξύ άλλων, και τις ενδοοικογενειακές ρίζες της ελληνικής εσωστρέφειας σε συνάρτηση με το θέμα της ελληνικής κρίσης. Από την άποψη αυτή, δεν είμαι καθόλου σίγουρος αν η όποια αποδοχή της ταινίας Το αγόρι τρώει το φαγητό του πουλιού στο εξωτερικό –παρότι εκτιμώ την τόλμη της ως έργου "εναλλακτικού" και απολύτως λιτού ως προς τα μέσα και την ανάπτυξή του– οφείλεται στις καθαρά κινηματογραφικές της ποιότητες και όχι απλώς σε μια παρεξήγηση, ότι το θέμα της είναι η πείνα (εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα του Κνουτ Χάμσουν) και πάλι σε σχέση με την ελληνική κρίση. Αν, δηλαδή, θα την έβρισκαν ενδιαφέρουσα σε μια οποιαδήποτε άλλη συγκυρία ή αν, απλώς, θεωρούν ότι έρχεται να προστεθεί στο σερί "Weird Wave". Είναι επίσης πολύ χαρακτηριστικό ότι άφησε αδιάφορο το ελληνικό κοινό – ποιο κοινό; Σαν να πρόκειται για άλλη μια ταινία στη σειρά ταινιών που γίνονται για να πάνε έξω». Ο Steve Rose αναρωτήθηκε σ' ένα άρθρο του: Είναι άραγε σύμπτωση που η πιο μπερδεμένη χώρα του κόσμου φτιάχνει το πιο μπερδεμένο σινεμά του κόσμου;

Η έγκριτη καναδική εφημερίδα The Globe and Mail συμπεριέλαβε την
ταινία Άλπεις του Γιώργου Λάνθιμου στη λίστα της με τις 10 καλύτερες ταινίες του 2011

Άλλο ένα σημαντικό θέμα είναι αυτό που σχετίζεται με το μέλλον του GWW και κατ' επέκταση του νεότερου ελληνικού κινηματογράφου. Σαφώς, θα ήταν εποικοδομητικό να συνεχισθεί η γραμμή αυτή, καθώς φαίνεται ν' αποδίδει καρπούς, με ακόμα μεγαλύτερη δόση πειραματισμού. Ταυτόχρονα απαιτείται πολλή προσοχή: οι δημιουργοί του κύματος, τωρινοί και μεταγενέστεροι, οφείλουν να αναπτυχθούν γρήγορα και να προχωρήσουν, ώστε να αποφύγουν την ταμπέλα. Επιπροσθέτως, πρέπει να αποφευχθεί η αποτελμάτωση, δηλαδή η προσκόλληση νέων κινηματογραφιστών αποκλειστικά στις αξίες του GWW.

Ταινίες που εντάσσονται στο Greek Weird Wave

Καθώς το ρεύμα είναι λίγο-πολύ μη σχηματοποιημένο, πιθανώς να παραλείψαμε κάποιες ταινίες. Πάντως αυτές είναι οι βασικές:

• Κυνόδοντας (2009)
• Στρέλλα (2009)
• Attenberg (2010)
• Άλπεις (2011)
• L (2011)
• Το Αγόρι τρώει το Φαγητό του Πουλιού (2012)
• Miss Violence (2013)

_____ _____ _____
*Να σημειωθεί ότι οι Έλληνες δημιουργοί δεν αποδέχονται τον όρο αυτό, καθώς τον θεωρούν γενικευτικό.